تحلیل مواضع علمای شیعه در قبال حکومتها با بررسی دو عصر صفوی و قاجار

در بررسی مواضع علمای شیعه در قبال حکومتها ، دو عامل تعیین کننده وجود دارد: اول­اصل ثابت اعتقادی«غاصب پنداشتن­حکومت­غیرمعصوم»ودوم مقتضیات­و تحمیل های زمانه که اولی موجب شکاف دائمی میان علما و حکومت ها می گردد و بر اساس دومی، حکومت ها به افزایش تعامل و یا دامن زدن به تقابل ها می پردازند. در اقلیت بودن شیعیان و ترس از ستمگران و تلاش برای اقامة حدود الهی مع‌الامکان ، تقویت حکومت شیعی، تهدیدات خارجی و پدیده ی استعمار، مقابله با عقاید ، مکاتب و مذاهب انحرافی ، عوامل نزدیکی علما به حکومت ها بوده اند و افزایش ظلم و تعدی حکام و نفوذ بیگانگان و تاراج سرمایه‌های کشور، باعث افزایش نقارها میان علما و حکومت ها گردیده اند که اوج آن در جنبش تحریم تنباکو به عنوان نقطه ی عطفی در تاریخ معاصر ایران قابل مشاهده است.